Op zaterdagochtend 24 juni 2017 liepen 350 klimaatactivisten de haven van Amsterdam binnen. In witte overalls, opgedeeld in affinity groups. En tot hun stomme verbazing (de actie was openlijk aangekondigd) was er geen politieagent te bekennen. Ze liepen naar de kolenoverslag in de haven, voorbij de zwaar gebarricadeerde hoofdingang, om vervolgens dwars door het hek te gaan en het terrein vol bergen steenkool een dag lang te bezetten.
Code Rood was de eerste geslaagde ‘massa burgerlijke ongehoorzaamheids-actie’ van deze nieuwe coalitie van klimaatactivisten. Het zal niet de laatste zijn. Ze is geïnspireerd op Ende Gelände, de Duitse beweging die vorig jaar met zesduizend activisten een bruinkoolmijn bezette en dat op het moment dat ik dit schrijf weer gaat doen. Openlijk aangekondigde, breed georganiseerde burgerlijke ongehoorzaamheid met als doel ‘to shut stuff down’. Voor mijzelf was in Duitsland meedoen aan een extreem goed georganiseerde actie en na een dag bezetting van een laadstation aan de horizon de kolencentrale zien uitgaan meer dan inspirerend.
Meer info, zie code-rood.org voor een uitgebreid verslag en foto’s en video’s.
Ik zou graag – op strikt persoonlijke titel – uitleggen wat andere bewegingen volgens mij kunnen leren van Code Rood en Ende Gelände. En waarom de manier van werken van Code Rood en Ende Gelände een succes is.
Ende Gelände – ‘tot hier en niet verder’ – is een beweging die geboren is in het Duitse Rijnland. Vlakbij Keulen ligt het grootste bruinkoolmijncomplex van Europa. En ook de grootste bron van CO2-uitstoot in Europa. Hele dorpen worden weggevaagd voor het uitbreiden van de gigantische open mijnen van energiemoloch RWE. In het door de mijnen langzaam opgeslokte Hambacher Forst woedt sinds vijf jaar een verbeten gevecht tussen eco-anarchistische bosbezetters in boomhutten en de bewakers van RWE. Al jaren werden er door het eco-anarchistische Ausgekohlt klimaatkampen georganiseerd en tal van prikacties. In 2015 vormde zich een brede coalitie activisten uit actiegroepen, linkse politieke groepen, milieuorganisaties, anarchisten en klimaatactivisten onder de titel Ende Gelände. Tot hier en niet verder.
Op open ‘actieconferenties’ werden een strategie uitgedacht, politieke compromissen gesloten en een mega-actie georganiseerd. Iedereen deed op persoonlijke titel mee en liet eigen logo’s en vlaggen thuis. In 2015 wisten 1500 activisten ondanks massieve weerstand van politie en RWE-bewaking de bruinkoolmijn binnen te komen en te bezetten. In sommige gevallen door zich vreedzaam door of om ME-linies te manoeuvreren. In 2016 werd Ende Gelände georganiseerd in Lausitz, het bruinkoolgebied diep in Oost-Duitsland, en deden er zesduizend mensen mee. De mijnen werden twee dagen lang bezet. In Duitsland hebben deze acties het uitfaseren van bruinkool op de publieke agenda gezet en de dynamiek rond de acties doet in alles denken aan het felle verzet tegen kernafvaltransporten van tien jaar geleden die de Atomausstieg veroorzaakten.
Vanaf het allereerste begin waren er Nederlandse activisten die meehielpen aan Ende Gelände, en op de laatste grote actie in de Lausitz waren dat er ruim 150. Op de terugweg was het eigenlijk al wel duidelijk. Dit gingen we in Nederland ook doen.
In een periode van ruim een half jaar werden verschillende actieconferenties georganiseerd en werd ervoor gekozen om de focus te leggen op de stroom olie en steenkool die via de havens van Amsterdam en Rotterdam Europa binnen komt. En ook hier was het een heel brede coalitie van mensen uit alle hoeken en gaten van de klimaatbeweging, krakers, studenten en NGO’s die samen de schouders eronder zetten en Code Rood mogelijk maakten.
Wat hopen we te bereiken?Het versneld uitfaseren van fossiele brandstoffen. Willen we een klimaatcrisis niet totaal uit de hand laten lopen dan zullen we in een extreem snel tempo kolencentrales moeten sluiten en gaskranen moeten dichtdraaien. Regeringen en multinationals lijken niet te beseffen dat ‘politics as usual’ volstrekt onvoldoende is. En dus willen we met openlijk aangekondigde burgerlijke ongehoorzaamheidsacties de zaak op scherp zetten. Als regeringen en multinationals niet ingrijpen is het aan ons om dat te doen.
Alleen: om dat effectief te kunnen doen willen we dergelijke acties uit het frame van ‘linksradicale herrieschoppers’ halen. We willen die acties normaliseren en acceptabel maken. En willen we effectief zijn, dan moeten we ervoor zorgen dat deze acties groeien en er duizenden mensen gaan meedoen. Voor ons was Code Rood maar een eerste stap.
Onze tegenstanders zijn niet de arbeiders op die kolenoverslag maar hun bazen
En we willen dat in het kader zetten van een eerlijke transitie. Onze tegenstanders zijn niet de arbeiders op die kolenoverslag maar hun bazen. Als wij erin slagen de kolenoverslag te sluiten, dan hebben we ook een verantwoordelijkheid om mee te knokken voor alternatieve werkgelegenheid en een goed sociaal plan. Om dat allemaal te kunnen bereiken komen we er niet met de standaard actiemethodes en het kleine groepje mensen dat zich daartoe aangetrokken voelt. Er is iets totaal nieuws nodig.
Massaal burgerlijk ongehoorzaamVoor veel mensen is meedoen aan een wetsovertredende actie niet vanzelfsprekend en een enorme drempel. Waarom lukt het Ende Gelände en Code Rood om heel veel mensen mee te laten doen aan een bezetting? Dat is naar mijn mening geen toeval en omdat klimaat ‘in’ is. Het was een succesvolle strategie die dit mogelijk maakt.
De eerste stap hierin is de serie actietrainingen die gegeven zijn en waar mensen de kans krijgen om uit te proberen of meedoen aan de actie iets voor ze is – of niet. En hoe je – als je meedoet – dat zo veilig mogelijk kan doen. Dat maakt het voor heel veel mensen die nog nooit aan een actie hebben meegedaan makkelijk om een eerste stap te maken. En om zich te organiseren in een affiniteitsgroep.
De actie zelf was ook erg gericht op de-escalatie. Ja, we gingen een kolenoverslag een dag stilleggen en de wet overtreden. Alleen binnen dat kader is er veel de-escalatie mogelijk. Door witte pakken aan te hebben, de actie openlijk aan te kondigen, rustig, beheerst maar vastbesloten het terrein op te gaan. Daarnaast werd er op de actieconferenties een ‘actieconsensus’ afgesproken: wat willen we tijdens de actie wel en niet doen als collectief. Die actieconsensus was publiek en was te vinden op websites en informatieavonden. Dat geeft veel mensen het vertrouwen dat ze weten welk risico ze nemen en wat ze kunnen verwachten. We benadrukten dat het aan een affiniteitsgroep was om te besluiten waar in de actie je mee deed en welk risico je als groep aan wilde gaan en dat er heel veel hulp nodig was buiten de actie zelf om de actie mogelijk te maken.
Daarnaast was het een zorgvuldig opgebouwd imago. Met taalgebruik dat acties als deze uit het activistische subcultuurtje haalt, door online mensen te laten vertellen waarom ze aan de actie mee gaan doen en ons niet af te laten leiden door repressie.
Code Rood was geen toevalstreffer maar het resultaat van een paar jaar lang praten, ontmoetingen en samenwerking tussen groepen mensen uit heel verschillende netwerken
En door te bouwen aan een heel erg brede coalitie van mensen. Code Rood was geen toevalstreffer maar het resultaat van een paar jaar lang praten, ontmoetingen en samenwerking tussen groepen mensen uit heel verschillende netwerken. Van GroenFronters en krakers, tot NGO-staffers en studenten. Die diversiteit is een kracht, maar betekent ook voortdurend spanningen, miscommunicatie en een botsing van subculturen. En dat ging alleen maar goed door tijd te nemen, bijeenkomsten goed te faciliteren en vertrouwen te bouwen. Het betekent ook dat al die groepen (ja, ook de anarchisten) de bereidheid moeten hebben die diversiteit te respecteren, hun stempel niet op de coalitie te drukken of te denken dat hun eigen politieke strategie en manier van werken de enige weg is.
Code Rood is in Nederland een eerste stap. Er gaan weer nieuwe actietrainingen en actieconferenties georganiseerd worden. Uiteraard gingen er ook bepaalde dingen niet goed. We willen daarvan leren en deze in de toekomst beter doen. En uiteraard zullen onze tegenstanders nieuwe manieren verzinnen om dit soort acties onschadelijk te maken. We zullen moeten blijven innoveren.