Inclusiviteit is een ontzettend belangrijk onderwerp geworden in de beweging, en met goed recht. Terwijl het kapitalisme doordendert en mensen steeds meer in een mal duwt, wordt het steeds belangrijker om die mal op alle plekken stuk te slaan. Dat moet niet alleen in het onderwijs en op de werkvloer, maar ook op de straten en in de vergaderruimten. Wanneer we naar de realiteit kijken, blijkt hier echter lang niet altijd rekening mee te worden gehouden. Hoe vaak wordt een vergadering wel niet in een achterkamertje op de eerste verdieping van dat (ex-)kraakpand gehouden? Een logische keuze gezien de geschiedenis en kosten, maar ook een keuze die het voor mensen die moeite hebben met traplopen erg lastig maakt om te komen.
In? Of? Af?
Nadenken over toegankelijkheid kan lastig zijn, omdat er ontzettend veel dingen zijn waar men rekening mee moet leren houden. Ik heb een discussie gehad met de autistische groep ARDe A staat voor ‘Autistische’. De ‘R’ hebben we bewust vaag gehouden. De mensen in deze groep zijn in ieder geval autistisch en links. naar aanleiding van mijn wens om een artikel over dit onderwerp voor Buiten de Orde te schrijven. Op basis daarvan zijn we op een aantal acties gekomen die organisatoren van bijvoorbeeld een vergadering of actie kunnen doen om hen te helpen bij het maximaliseren van de toegankelijkheid: In? Of? Af?
In staat voor inventariseren. Wanneer bijvoorbeeld een vergadering gepland is, dan is het belangrijk om te kijken naar de locatie waar deze vergadering is gepland. Hoe ziet de locatie er uit en wat is de bereikbaarheid naar het gebouw en in het gebouw? Hier kan het gaan om globale dingen zoals of er een trap is, maar ook over dingen die voor velen misschien pietluttig overkomen, maar erg belangrijk kunnen zijn voor één of twee mensen. Sommige mensen die makkelijk overprikkeld raken kunnen bijvoorbeeld gek worden van (oudere) TL-balken omdat deze knipperen. Wanneer je een lijst hebt opgesteld met deze informatie kun je door naar de volgende stap.
Of staat voor overleggen. Dit werkt in het Nederlands omdat de laatste medeklinker van het woord ‘zijn stem verliest’ en dus hard klinkt. Als je ‘ov’ zegt dan klinkt dat als ‘of.’ In deze stap kan bijvoorbeeld in een mailinglijst of met mensen waar je van weet dat ze persoonlijke ervaring hebben met dit onderwerp het gesprek aangegaan worden over de toegankelijkheid. Zo kan de lijst uit de In-stap bijvoorbeeld doorgestuurd worden met de simpele vraag: zo ziet de locatie er globaal uit, moeten wij ergens rekening mee houden? Zelfs als er meermaals geen reactie komt kan het belang van deze stap niet miskend worden. Voorbereiden op een locatie kan namelijk voor mensen al zeer belangrijk zijn. Op die manier worden namelijk onzekerheden weggenomen, dat kan voor mensen veel stress schelen. Het kan natuurlijk ook zijn dat er vragen worden gesteld over dingen waar je niet aan had gedacht, dan kan eventueel extra geïnventariseerd worden. De eerste paar keer kost dit misschien extra tijd, maar als je het een paar keer hebt gedaan dan ga je ongetwijfeld ook beter op details letten. Daarnaast krijg je ook beter zicht op de dingen waar sommige mensen last van hebben, en kun je daar beter op anticiperen.
We zien dat een verandering die bedoeld is om een (kleine) groep te helpen, voor een veel grotere groep een positief effect heeft
Afstemmen is de laatste stap, en is natuurlijk nauw verbonden met het overleggen. Het kan zijn dat mensen aan hebben gegeven dat ze van bepaalde dingen last denken te gaan hebben. In deze laatste stap ga je met elkaar bekijken hoe je het probleem gaat oplossen. Het kan natuurlijk zijn dat het blijkt dat de hele ruimte niet geschikt is voor sommige mensen, of dat je niet de benodigde wijzigingen kan doen. Misschien kun je niet op tijd iemand vinden die je druppende kraan kan repareren bijvoorbeeld. Het kan dus zijn dat je er achter komt dat je locatie niet geschikt is, en dat je beter op een andere plek kunt samen komen. Het is dan ook aan te raden om, als het mogelijk is, op tijd te beginnen met het organiseren van je evenement. Tijd is vaak natuurlijk schaars, omdat we vaak reageren op alledaagse gebeurtenissen, dus misschien is dit niet altijd mogelijk. Het is daarom ook jammer dat er in de beweging weinig gebruik wordt gemaakt van conference-software, waar ook vrije alternatieven voor bestaanBijvoorbeeld meet.jit.si.
Deze stappen kunnen het best ook tijdens de vergadering worden herhaald. Het werkt bijvoorbeeld heel goed om aan het begin van de vergadering te inventariseren hoe het gaat met mensen, te overleggen wat mensen tijdens de vergadering nodig hebben om mee te kunnen doen, en af te stemmen hoe we met elkaar omgaan. Het kan bijvoorbeeld zijn dat iemand een drukke werkweek achter de rug heeft (In?), en meer tijd nodig heeft om te kunnen luisteren en hun gedachten te ordenen (Of?). Een korte adempauze van bijvoorbeeld drie seconden inbouwen iedere keer nadat iemand klaar is met praten kan die persoon dan de mogelijkheid geven om op gelijke voet mee te doen (Af?).
Opriteffect
Inclusiviteit komt voort uit de realisatie dat als we een maatschappij gebouwd op gelijkwaardigheid willen, we het mogelijk moeten maken voor iedereen om ook als gelijkwaardige naar elkaar toe te treden. Als iemand keer op keer een evenement verlaat met het gevoel dat ey weer niets heeft kunnen inbrengen omdat het licht weer zo fel was, of het geluid zo hard, dan is dat evenement tot op zekere hoogte mislukt. Het hoofddoel van dit soort veranderingen in onze dagelijkse praktijk is dan ook ervoor zorgen dat iedereen kan meedoen.
We zien echter vaak ook dat een verandering die bedoeld is om een (kleine) groep te helpen, voor een veel grotere groep – of zelfs iedereen – een positief effect heeft. Dit wordt ook wel het ‘curb-cut effect’ genoemd, in het Nederlands het opriteffect. Een verlaging in de stoeprand die bijvoorbeeld gemaakt is om het makkelijker te maken voor iemand in een rolstoel om van de weg weer op de stoep te komen, is tegelijkertijd ook nuttig voor iemand met een kind in de buggy.
Veel van de kleine aanpassingen die hieronder besproken worden, hebben een soortgelijk effect. Een druppende kraan repareren zorgt ervoor dat iemand die snel overprikkeld raakt misschien mee kan doen met een evenement, maar bijna iedereen vind dat geluid wel vervelend.
Het kan natuurlijk zijn dat iemand die een aanpassing nodig heeft en met wie je hebt overlegd en afgestemd alsnog niet komt. Dat voelt misschien vervelend, omdat je zojuist zoveel moeite hebt gestoken in de aanpassingen. De persoon die niet komt kan echter natuurlijk ontzettend veel redenen hebben om alsnog niet te komen. Je hebt dan ook eerder de kans verhoogd dat iemand komt dan gegarandeerd dat iemand komt. De aanpassing doe je ook niet voor die persoon, maar omdat je een omgeving wil maken die voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk is. Het is iets wat we doen omdat het de norm zou moeten zijn, maar het geeft de mensen die de aanpassing nodig hebben geen enkele plicht naar jou toe. Het opriteffect laat daarnaast zien dat je kleine aanpassing misschien voor iedereen wel beter is; je had er gewoon niet aan gedacht.
Concrete voorstellen
Dit zijn alleen voorstellen. Niet alles is mogelijk in elke vorm van actie. Inclusiviteit is een doel om na te streven, maar het is ook niet altijd haalbaar. Een plattegrond kan heel fijn zijn voor mensen, maar als je niet wil dat de bullebakken der staat weten waar je heen gaat moet je die plattegrond misschien ook achterwege laten. Onderstaande lijst is natuurlijk verre van compleet.
Stilte op de demo. Demo’s zijn vaak luide plekken, en dat heeft zijn charmes. Het zorgt ervoor dat een demonstratie levend aanvoelt en is indrukwekkend. Desalniettemin kan het voor mensen ook makkelijk te veel worden. Iemand die bijvoorbeeld gevoelig is voor geluid, wil misschien wel heel graag naar een demonstratie, maar denkt wel twee keer na voordat ey gaat. Hier zijn twee dingen die je bij het organiseren sowieso kunt doen:
– Wordt het een grote demo? Organiseer het stille blok, een klein en duidelijk afgekaderd stuk in de demo waar geen geluid wordt gemaakt, en wat ook niet net achter of voor een sound-system is geplaatst.
Organiseer het stille blok, een klein en duidelijk afgekaderd stuk in de demo waar geen geluid wordt gemaakt
– Koop een doos met oordoppen. Sommige mensen die overgevoelig zijn voor geluid, hebben deze misschien zelf al wel bij zich. Voor de rest van de mensen op de demonstratie kan het echter een uitkomst zijn als ze gratis een zakje oordopjes kunnen krijgen. Dit is ook een goed voorbeeld van het opriteffect, want ook mensen die niet overgevoelig zijn maar pal naast het 100+ dB sound-system lopen hebben groot voordeel bij oordopjes. Leuke bijkomstigheid, als iedereen met oordopjes rondloopt dan kan de demonstratie op punten NOG LUIDER zijn.
Oordoppen. Hierboven staan deze al vermeld, maar oordoppen kunnen ook op andere evenementen nuttig zijn.
Duidelijke taal. Sommige mensen hebben moeite met onduidelijkheid en hebben van te voren graag zoveel mogelijk informatie zodat ze zich mentaal kunnen voorbereiden op je evenement. Dit scheelt in stress en verhoogt de kans dat sommige mensen op je evenement afkomen.
Duidelijk tijdschema. Het is fijn als er een duidelijk schema is met een begintijd, pauzes, eindtijd, en eventuele andere dingen die gebeuren. Is er mogelijkheid dat iets uitloopt? Zorg dan dat dit ook aangegeven wordt. Zo behoud je die flexibiliteit en kunnen mensen zich daar op voorbereiden.
Plattegrond en plaatje(s) van de locatie. Zorg ervoor dat je een duidelijke plattegrond van je route of evenementslocatie hebt. Plaatjes van bijvoorbeeld de ruimte, de deur, en dat soort details kunnen mensen heel erg helpen om dingen te vinden en onzekerheid weg te nemen.
Toiletpauzes tijdens demonstraties. Eén van de meest vervelende dingen tijdens een demonstratie is anderhalf uur in de kou lopen terwijl je echt heel heel hard naar het toilet moet. Als je gaat, dan ben je bang dat je vervolgens de demonstratie kwijt bent – zeker als het een wat kleinere demo is. Als je een (lange) demonstratie gaat doen, of weet dat mensen van ver moeten reizen en niet zo bekend zijn in de omgeving, dan kan het heel erg helpen als je één of twee pauzes inplant op van tevoren afgesproken locaties. Wat ook fijn is, is als er dan een plek is waar mensen weten dat ze veilig en zonder nagekeken te worden naar het toilet kunnen. Is er een (ex-)kraakpand, dan is dit zo gepiept. Als dat niet het geval is, kijk dan of je afspraken kunt maken met een of twee cafés in de buurt. Zet de locatie natuurlijk op je plattegrond.
Stilte tussen sprekers in de vergadering. In Nederland is de vergaderstijl over het algemeen zo dat mensen heel snel op elkaar volgen. Dit is niet anders in de beweging, en dit werkt goed – als je ten minste een witte Nederlandse neurotypische man met goed zelfvertrouwen bent. Sommige mensen die die hokjes niet allemaal aan kunnen tikken kunnen henzelf goed aanpassen aan deze stijl, maar er zijn ook veel mensen voor wie dit verschrikkelijk is en die dus nooit aan het woord komen. Als je met zijn allen afspreekt om een korte pauze van een paar seconden na elke spreker in te bouwen, dan geeft dat de mogelijkheid voor mensen die bijvoorbeeld meer verlegen zijn, of die wat langer nodig hebben om hir gedachten op orde te krijgen, om ook mee te doen met de vergadering. Overigens is dit ook weer een goed voorbeeld van het opriteffect, want deze manier van vergaderen kan voor iedereen wat rust brengen.
Eén van de belangrijkste redenen dat vergaderingen soms vermoeiend en lang kunnen zijn is juist een tekort aan actief luisteren.
Let op de akoestiek en het geluid in je omgeving. Een ruimte met veel geluid van buiten is sowieso snel niet geschikt voor een vergadering, maar kan voor mensen die gevoelig zijn voor geluid al helemaal een helse ervaring zijn. Ook is een ruimte met veel galm – maar daar maken wij armoedige anarchisten toch zelden gebruik van – snel ongeschikt, behalve als je evenement een celloconcert is. Hoe stiller je de ruimte kunt maken, hoe beter.
Let op het licht in je omgeving. Knipperend en fel licht is heel vervelend voor mensen die gevoelig zijn voor licht. Als een TL-balk of oude (gloei)lamp flikkert, overweeg deze dan te vervangen door een nieuwe LED-lamp. Als het licht in de ruimte heel fel is, zij het vanwege de net geïnstalleerde LED-lampen of het buitenlicht, overweeg dan wat goedkope zonnebrillen neer te leggen. Net als bij oordoppen is de kans groot dat iemand die erg fotosensitief is dit zelf al meeneemt, maar het kan ook fijn zijn voor anderen.
Schrijfmateriaal. Iets wat – zeker in vergaderingen – heel goed helpt is schrijfmateriaal neerleggen en instructie geven dat mensen deze ook gebruiken. Dit zorgt ervoor dat mensen kunnen doodlen, maar ook dat mensen hun punten gaan opschrijven en de druk om snel te reageren en over elkaar heen te gaan praten minder wordt. Het kan dus helpen bij je 3-seconden-stil afspraak, maar zorgt ook snel dat mensen actiever gaan luisteren. Eén van de belangrijkste redenen dat vergaderingen soms vermoeiend en lang kunnen zijn is juist een tekort aan actief luisteren.
Stimtoys. Veel mensen die makkelijk onder- of overprikkeld raken zijn vaak met handen, voeten, en mond kleine bewegingen of geluid aan het maken. Dit doen ze of om extra prikkels te maken bij onderprikkeling, of om een vervelende prikkel als het ware te overstemmen bij overprikkeling. Dit gedrag heet ‘stimmen’. Het kan mensen heel erg helpen als ze iets hebben om mee te stimmen. Dat kan doodlen met het schrijfmateriaal zijn, maar de mogelijkheden zijn eindeloos. Als je bij de vergadering een paar schoenveters en een paar kiezels neerlegt kan dat al veel helpen. Ook hier kunnen we spreken van een opriteffect. Ik heb wel eens iemand die heel boos was tijdens een vergadering een schoenveter op zien pakken en heel veel van zijn woede in die schoenveter zien stoppen. Daardoor verliep de vergadering een stuk kalmer dan als die schoenveter er niet was geweest, en de woede in zijn woorden waren gestopt.
Zorg dat je vergadering gelijkvloers is, of met een lift te bereiken is.
Er zijn betrekkelijk veel neurodiverse mensen in de beweging – en dat is geen toeval
Begin met een check-in, eindig met een check-out. De check-in komt bij steeds meer groepen voor bij het begin van een vergadering. Deze kan overigens ook bij sommige andere evenementen nuttig zijn. Bij een check-in geef je mensen de mogelijkheid om even snel te vertellen hoe het met hen gaat. Als iemand dan bozer of juist meer afstandelijk is tijdens de vergadering, helpt het je om dit gedrag te plaatsen. Een deel van de check-in kan vervolgens ook gebruikt worden om te vragen wat iemand nodig heeft om actief mee te doen in de vergadering, en is zo dus een belangrijk onderdeel van het ‘In? Of? Af?’-proces. Aan het eind van de vergadering kun je ook een check-out doen, waarbij eventuele gevoelens nog even geuit kunnen worden en kort gereflecteerd kan worden op wat de vergadering emotioneel teweeg heeft gebracht. Met die informatie kunnen eventuele toekomstige vergaderingen en evenementen verbeterd worden, en kun je achterhalen of iemand misschien wat extra aandacht nodig heeft bij de after-meeting.
Conclusie
Inclusiviteit is breed, en gaat ook niet alleen om het toegankelijk maken van evenementen voor neurodiverse mensen en mensen met lichamelijke beperkingen. Om inclusiviteit voor die groepen te bewerkstelligen is wel een belangrijke verschuiving nodig in de manier hoe we onze evenementen voorbereiden. Zeker voor neurotypische mensen – die voor velen van ons vaak met gemak door het leven lijken te fladderen – is het lastig om te zien wat er lastig kan zijn voor andere mensen. Het is echter wel belangrijk om deze aanpassingen te doen. Er zijn betrekkelijk veel neurodiverse mensen in de beweging – en dat is geen toeval. Wij worden uit de maatschappij geduwd door het kapitalisme, en het anarchisme biedt ons een thuis. Dit is ook de reden dat validisme zo’n belangrijk onderwerp is geworden het afgelopen decennium. Door middel van processen zoals ‘In? Of? Af?’ en, in het algemeen, gewoon veel met elkaar praten zal de beweging in dit nieuwe decennium een inclusievere beweging worden die de capaciteit heeft om een brede laag van de bevolking te mobiliseren tegen de massamoordmachine van het kapitalisme.