Het kapitalisme beïnvloedt ons hele bestaan. Elk aspect van ons leven lijdt eronder. In dit artikel wil ik het hebben over één, zeer belangrijk aspect: geestelijke gezondheid. Het is verrassend op hoeveel verschillende manieren het kapitalisme de emotionele toestand van het individu definieert, zowel op ogenschijnlijk duidelijke manier als eerder verborgen. Niet alleen worden de meesten van ons angstig en depressief door het kapitalisme, maar het kapitalisme probeert zelfs te voorkomen dat we echt beter worden. Ik noem hier een aantal strijdpunten die we allemaal ervaren door de druk van het laat-kapitalisme.
Machteloosheid
Het moderne kapitalisme maakt ons kwetsbaar en onzeker over alles. Het behandelt mensen als wegwerpartikelen, zodat ze gemakkelijk te controleren zijn. We zien een snelle toename van mensen met tijdelijke contracten. Het is moeilijk om je sociaal veilig te voelen als je op elk moment, om welke reden dan ook, ontslagen kan worden. Ik omschrijf het als verwrongen hersenspelletjes, waarin je bepaalde zaken nodig hebt om te leven en vermaakt te worden. Maar je kunt gemakkelijk alles verliezen, ook als je gewoon je baan verliest, niet alleen door jouw fout, maar gewoon omdat…
Zelfs als je een stabiele baan hebt met een goed contract, zorgt het kapitalisme er altijd voor dat je stressniveau niet daalt van ‘zeer hoog’ naar ‘normaal’. Bedrijven zijn bijvoorbeeld veel nieuwe methodes gaan gebruiken om efficiënter georganiseerd te zijn: performance management, afgeplat management dat medewerkers stimuleert om hun werk niet alleen te managen maar er ook in te investeren. Op een werkplek maken we ons voortdurend zorgen over ons gedrag. Met die alomvattende bedrijfscultuur moet je een aardig mens zijn voor iedereen, teamspeler, altijd positief blijven. En als je niet gelukkig bent, moet je doen alsof. Onderzoekers hebben ontdekt dat de eisen die aan werknemers worden gesteld om op deze wijze ‘gelukkig’ te moeten handelen in feite ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. ‘No bad vibes’ is het dagelijkse motto dat je niet alleen op het werk, maar op elk gebied van je leven moet toepassen.
Zinloosheid en politieke vervreemding
We voelen ze de hele tijd. Vandaag de dag is de illusie ‘verander de politieke situatie in je land – ga stemmen op je favoriete partij!’ vervaagd. Mensen beginnen te zien hoe grote bedrijven alles regeren, niet alleen verborgen en in het geniep, maar meer en meer openlijk. Geld is absoluut en je kunt er niets aan doen. Het is duidelijk dat tot op zeker hoogte de gewone mens geen gevoel van betekenis meer heeft, geen controle over het eigen leven en de wereld. Die gevoelens kunnen zorgen voor angst, maar de meeste mensen hebben geen idee van de redenen erachter. Ze gaan naar een therapeut, die zeker iets persoonlijks zal vinden in plaats van iets politieks.
Normaliteit versus zelfvervreemding
Je moet normaal zijn, maar wat is tegenwoordig normaal? Bedrijven met een miljardenomzet doen ons geloven dat je individueel moet zijn met je eigen stijl, je ongelooflijk interessante leven, je eigen unieke identiteit en dat je dit aan iedereen om je heen moet laten zien. Ze zorgen ervoor dat we veel producten consumeren, door gebruik te maken van elke overtuigingskracht die ze hebben om ons te helpen ons uit te drukken op elke manier die we zouden ‘willen’. Ze creëren sociale media die ons, in plaats van gelukkig te maken, stilzwijgend een onzeker gevoel geven over ons uiterlijk, onze vrije tijd en het leven in het algemeen. Men moet nu een secundaire identiteit hebben, geportretteerd via sociale media. Sommigen zijn tegenwoordig echt verrast als je geen Facebook hebt. Ze beschouwen je misschien als een soort freak of een saai, saai persoon. De moderne wereld dicteert je hoe je je tijd moet besteden. ‘Tijd is geld’ en geld is de verdienste van je succes. ‘Investeer in jezelf’ om later de voordelen te krijgen.
In deze wereld moet je zo snel mogelijk rennen om op dezelfde plaats te kunnen blijven
Je moet elke minuut van je leven effectief zijn. Woon-werkverkeer? Luister naar een of andere podcast! Koken? Speel wat educatieve video’s af op Youtube! Ga je slapen? Lees de samenvatting van een boek over productiviteit (het lezen van een heel boek is niet efficiënt, weet je). Reizen? Zorg ervoor dat je iets op Instagram plaatst! Sporten? Kies voor yoga, want het helpt je bij je taken! Kun je het niet aan? Je kunt een van de duizenden apps met to-do-lijstjes kiezen om je te helpen organiseren. Je kunt het je niet veroorloven om een minuut te verliezen. In deze wereld moet je zo snel mogelijk rennen om op dezelfde plaats te kunnen blijven. Tegelijkertijd gaat elke tweede reclame over medicijnen die je helpen bij het bestrijden van stress en burn-out wanneer je ver buiten je boekje bent gegaan. In deze wereld zijn er internetfora vol met discussies over het gebruik van micro-dosering van illegale medicijnen om je productiviteit te verhogen. Geen wonder dat je van jezelf vervreemd raakt, als je iemand moet zijn die je niet bent; wanneer je moet doen alsof, als je relevant, succesvol of zelfs ‘normaal’ wilt zijn. Ja, er bestaan mensen die echt van deze levensstijl houden, ze geloven dat ze dat doen. Maar als het kapitalisme overal concurrentie van maakt, kunnen zelfs die mensen druk, angst en een burn-out ervaren.
Relaties versus sociaal isolement
Het kapitalisme ‘hielp’ ons met communicatie. Ja, nu kunnen we met gemak praten met mensen van over de hele wereld. Ja, we kunnen 24 uur per dag sms’en met vrienden. De communicatie is doordringender dan ooit, omdat het systeem vereist dat we altijd verbonden en bereikbaar zijn. Maar in toenemende mate gebeurt de communicatie alleen nog maar via sociale media. Een van de redenen voor datgene wat in de vorige paragraaf is beschreven: we moeten non-stop in beweging zijn om onze persoonlijkheid te creëren. Om de lat zo hoog te leggen, moeten we iets opofferen. En het systeem bepaalt dat dit ‘iets’ de tijd is die we nodig hebben om te communiceren met mensen in het echte leven. We hebben dus gewoon geen tijd voor ontmoetingen met onze vrienden, maar ‘het is oké, we hebben Facebook’. In principe worden mensen verhinderd om elkaar persoonlijk te ontmoeten en daadwerkelijk face-to-face te communiceren.
Wat belangrijk is voor ons mensen is persoonlijk contact, praten en tijd doorbrengen met iemand in het echte leven
Wat belangrijk is voor ons mensen, in termen van positieve hormonen in onze hersenen, is persoonlijk contact, praten en tijd doorbrengen met iemand in het echte leven. Dit is wanneer je je echt verbonden voelt, omdat we biologisch sociale wezens zijn. Het maakt niet uit hoeveel dialogen je per dag op Facebook hebt. Je gaat je nog steeds eenzamer en geïsoleerder voelen, als je tijd blijft opofferen ten koste van een ontmoeting met je vrienden of wie dan ook op dit moment. Als je de onbereikbare belachelijke levensstandaarden blijft nastreven, die door het kapitalistische systeem aan je worden opgedrongen. In die zin zijn mensen in wezen meer dan ooit alleen. Het is voor de meeste mensen (waaronder veel radicalen) moeilijk om de realiteit te erkennen van wat ze ervaren en voelen.
Veiligheidsverwachtingen versus realiteit
Het systeem doet ons geloven dat het zijn best doet om onze wereld veiliger dan ooit te maken. Alle bewakingstechnieken die daarbij gebruikt worden, zoals beveiligingscamera’s met gezichtsherkenning, telefoon-tracking, afluisteren en het opnemen van gesprekken zijn standaard overheidsmethoden om ons te controleren. Ze zijn zogenaamd gemaakt om ons te ‘beschermen’ tegen enge terroristen, die zich in grote getale onder ons verstoppen en enorm veel mensen doden. Maar als we naar de statistieken kijken, zien we dat het terrorisme als doodsoorzaak op de wereldranglijst slechts op de 30ste plaats staat met 0,05% van het totale aantal overledenen (cijfers uit 2017). Merk op dat ongeveer 90% van deze 0,05% sterfgevallen afkomstig is uit het Midden-Oosten en Afrika. Meer dan 31% van de mensen wereldwijd sterft aan hartziekten, dus misschien moet het systeem meer ziekenhuizen en onderzoekscentra bouwen voor onze lichamelijke veiligheid.
Dankzij het kapitalisme hebben we tegenwoordig gloednieuwe verborgen surveillancemethoden. Denk maar aan Google, Facebook en andere bedrijven die al onze persoonlijke gegevens verzamelen om ze te verkopen aan reclamebedrijven. Ze beweren dat het voor onze eigen bestwil is, want niemand heeft er nog zin in om irrelevante reclames over luiers te zien als je niet eens kinderen hebt, of niet dan? Het resultaat is dat die machtige bedrijven alle kennis over je hebben: waar je woont, je leeftijd, al je vrienden en familie, waar je werkt, wat je leuk vindt, enzovoort. Wij slaan elk stukje van onze informatie op hun servers op. Het is alsof je geen bezit van jezelf meer bent. En van tijd tot tijd geven bedrijven de persoonlijke gegevens van mensen aan de wetshandhaving. Geen wonder dat mensen zich niet veilig voelen. Geen wonder dat mensen bang zijn, dat als ze iets verkeerd doen of ongehoorzaam zijn op een of andere manier, deze ‘beschermende’ machine hen van top tot teen zal opslokken.
Extra punt over activisten en geestelijke gezondheid
Ik kon geen betere woorden vinden om de problemen te beschrijven die op je bord terecht komen wanneer je een revolutionair wordt, dan mensen die een artikel schreven ‘We zijn allemaal erg bezorgd’. Ik zal ze dus gewoon aanhalen:
‘We zouden ons hier kunnen richten op twee gerelateerde ontwikkelingen: preventie en procesmatig straffen. Preventieve tactieken zijn die tactieken die protesten stoppen voordat ze beginnen, of voordat ze iets kunnen bereiken. Omsingelen, massa-arrestaties, stop-and-search, lock-down, huisinvallen en preventieve arrestaties zijn voorbeelden van dit soort tactieken. Procesmatig straffen houdt in dat mensen in een situatie van angst, pijn of kwetsbaarheid worden gehouden door misbruik te maken van procedures die bedoeld zijn voor andere doeleinden – zoals het in verzekerde bewaring vasthouden van mensen onder omstandigheden die hun dagelijkse activiteiten verstoren, het gebruik van no-fly en ‘douanelijsten’ om bekende dissidenten lastig te vallen, het uitvoeren van gewelddadige invallen bij dageraad, het nodeloos in de pers zetten van foto’s van mensen, het arresteren van mensen alleen op verdenking (soms in overeenstemming met quota), het gebruik van verdovingsmiddelen, of het stilletjes bekendmaken dat iemand onder toezicht staat. Zodra de angst voor staatsinmenging is aangewakkerd, wordt deze angst versterkt door het web van zichtbare surveillance dat over de openbare ruimte is gerasterd en dat als strategisch geplaatste triggers van trauma’s en angst fungeert.
‘Anekdotisch bewijs heeft veel horrorverhalen opgeleverd over de gevolgen van dergelijke tactieken – mensen waren een nerveus wrak geworden na jaren in afwachting te hebben geleefd van een proces over aanklachten waarvoor ze werden vrijgesproken, pleegden zelfmoord na maanden afgesneden te zijn geweest van contact met hun vrienden en familie, of waren bang om uit te gaan na incidenten van mishandeling. De gevolgen zijn net zo reëel als wanneer de staat mensen zou vermoorden of laten verdwijnen, maar ze worden grotendeels onzichtbaar gemaakt. Daarnaast zijn er ook veel radicalen die het slachtoffer zijn van onzekere arbeids- en uitkeringsregelingen. We ontsnappen niet aan de veralgemeende productie van angst.’
Individualistische therapie
Na het lezen van al deze invloeden van de psychotische realiteit op onze mentale toestand, kunnen we ons afvragen: hoe komt het dat het grote publiek hier nog steeds grotendeels niets van merkt? Wel, het kapitalisme heeft ervoor gezorgd dat mensen die niet positief reageren op sociale-media-ontwikkelingen en de persoonlijke-groei-onzin hun portie hersenspoeling krijgen door tal van gepersonaliseerde, individualistische therapieën. Want de meest effectieve manier om te voorkomen dat mensen de waarheid zien over hoe het kapitalisme elk aspect van ons leven beheerst, ons ellendig, depressief en over het algemeen ongelukkig maakt, is ons te laten geloven dat elk negatief gevoel dat we ervaren ons persoonlijk probleem is. En hier zit je dan in de kamer van de therapeut, in de hoop dat het je problemen zal oplossen. Voor sommige mensen kan dit een succes zijn, maar slechts tijdelijk, omdat ze nog steeds in dezelfde meedogenloze controlerende kapitalistische wereld leven. Zoals ze deden voordat ze met de therapie begonnen.
Laten we eens kijken naar een ander punt waarom individualistische therapie ineffectief is: de dokter-patiënt-relatie. Wanneer de psychiater zijn macht gebruikt en je laat dansen als een marionet, ligt het voor de hand om je monddood gemaakt en nog machtelozer dan voorheen te voelen. Zeker als voor jouw de therapie als het laatste redmiddel wordt ervaren om beter te worden.
Onze huidige geestelijke gezondheidszorg is een machtsinstelling. Dat betekent dat er strikte regels zijn voor alles. Maar de geestelijke gezondheidszorg is niet zo eenvoudig. De complexiteit van de mentale toestand van mensen is overweldigend. Maar veel artsen zijn niet bereid, niet in staat en te onwetend om er over na te denken. Men kan daardoor behandeld worden als enkel een aantal symptomen in plaats van als een mens met een unieke persoonlijkheid. Het blindelings volgen van de regels is dan veel gemakkelijker, vooral wanneer je een controlefreak bent of niet genoeg opgeleid. Men kan ook worden bestempeld als een niet-conformerende/niet-meewerkende patiënt als je niet blindelings de regels wil of kan volgen of je je niet zomaar wil of kan schikken in een onderschikkende rol. Het is niet verrassend dat patiënten vaak dit deprimerend etiket ‘niet-conformerend’ krijgen. Ik wil graag een direct citaat uit een artikel ‘Why therapy doesn’t work’ over dit onderwerp gebruiken:
‘Als iemand niet doet wat de therapeut voorstelt, kan hij als niet-conformerend/niet-meewerkend worden bestempeld. Hier zijn enkele voorbeelden van zaken die kunnen leiden tot dit label:
– De cliënt vloekt, zodat de therapeut de relatie beëindigt en zegt dat de cliënt de therapeutische grenzen niet respecteert.
– De cliënt geeft niet het antwoord dat aansluit bij het verwachte antwoord op een vraag of uitnodiging om te spreken.
– De cliënt maakt geen huiswerk.
– De cliënt neemt niet de medicijnen zoals voorgeschreven.
– De cliënt komt niet opdagen voor afspraken.
– De cliënt komt op een krachtige manier voor zichzelf op.
‘Er bestaat niet zoiets als ‘niet-conformeren’. (…) Elk gedrag heeft een positief doel. Als iemand iets doet wat niet effectief lijkt, is dat omdat dat gedrag in een behoefte voorziet. Dat gedrag zal niet veranderen tenzij en totdat een gezondere optie zich aandient. Als de cliënt zich niet in de interventie verdiept of het begrijpt, zal hij er niet voor kiezen.’
‘Soms wil de cliënt wel voldoen, maar heeft de cliënt niet de energie, kennis of het vermogen om te voldoen. (…) Als iemand ernstig depressief, angstig of getraumatiseerd is, is eenvoudig huiswerk zoals een wandeling maken, meer water drinken of ademhalen al te veel moeite. Hij heeft misschien wat meer hulp en geduld nodig om hem op de positie te brengen waar hij wel die dingen kan doen. Soms gaat het niet opvolgen van instructies over het ontdekken of de therapeut wel of niet de persoon die hij is zal accepteren. Het is een manier om te zeggen: “Als ik iemand anders moet zijn om hier te zijn, kun je me onmogelijk helpen” of misschien “Als ik moet veranderen om voor jou aanvaardbaar te zijn, wil ik hier niet zijn”.’
‘Mensen kunnen voelen wanneer ze worden behandeld als symptomen in plaats van als mensen. Ze kunnen zien wanneer ze een diagnose zijn, niet een persoon. De therapie moet zo worden gestructureerd dat het past bij het individu. Een twintigjarige, witte, eerstgeboren man met angst heeft waarschijnlijk niet dezelfde interventie nodig als een vijftigjarige, Arabische vrouw en moeder met angst. Mensen zijn geen symptomen. Mensen zijn geen ziekten.’
Psychiatrie
Als we het hebben over de strijd rondom de geestelijke gezondheid, is het onmogelijk om niet de psychiatrie te noemen. Dit is een enorm gecompliceerd onderwerp, dat gewoonweg niet in dit artikel past. Maar het is het vermelden waard: die gigantische farmaceutische bedrijven produceren enorme hoeveelheden verschillende antidepressiva, slaapmiddelen, enzovoort om ons zo snel mogelijk weer normale leden van de samenleving te maken en volledig functionerende werknemers. Dit leidt tot nog grotere psychische problemen onder de bevolking – al die dokters die die pillen links en rechts aanprijzen, zonder goed onderzoek en zonder de persoon te kennen. Het ondermijnt alle positieve dingen die de psychiatrie geeft aan mensen die letterlijk niet zonder medicijnen kunnen leven. Het creëert negativiteit ten opzichte van de psychiatrie, waardoor mensen die een urgente behoefte hebben aan bekwame professionele hulp worden afgeschrikt.
Om nog maar te zwijgen over het feit dat de medicijnen niet goedkoop zijn en dat de ziektekostenverzekering niet goedkoop is. Dat het in de tijd van deze dwingende economie voor werknemers onmogelijk is gemaakt om een vrije dag te hebben voor een doktersbezoek zonder hun inkomen op te offeren. Het leidt tot beruchte cijfers: ongeveer 8% van alle daklozen in de westerse wereld verloor zijn huis door psychische problemen (in verschillende opeenvolgende jaren). We hebben ook gegevens over andere belangrijke redenen die bijdragen aan dakloosheid zoals: verlies van werk (30%) en drugsverslaving/alcoholisme (20%). Is dit aantal volledig juist? Naar mijn mening kunnen we niet voorbijgaan aan het feit dat een zeer groot percentage van de mensen hun baan heeft verloren als gevolg van een psychische aandoening, maar ze zijn nooit gediagnosticeerd en zijn gewoon door de barsten in de statistieken heen geglipt. Veel mensen geven zichzelf medicijnen als alcohol en drugs als ze zich slecht voelen, depressief zijn, aan de eisen willen voldoen, enzovoort. Het is gemakkelijk om op deze manier verslaafd te raken. Vooral, zoals ik al eerder zei, wanneer er geen psychologische hulp beschikbaar is of je therapeut onbekwaam is. Of misschien heeft je eigen dokter je wel verslaafd gemaakt aan drugs om voordelen te krijgen van farmaceutische bedrijven. Deze gevallen zouden ook moeten worden meegeteld bij het berekenen van het percentage ‘daklozen vanwege de geestelijke gezondheid’.
Waarom doen sommige onderzoekers dat niet? Omdat het systeem hen niet vertelt om depressie, angst, hopeloosheid, machteloosheid en vervreemding mee te tellen als redenen van een geestelijke gezondheidsprobleem veroorzaakt door de kapitalistische wereld. Het is gewoon een feit dat men hun baan is kwijtgeraakt of drugs/alcohol is gaan misbruiken. Het is gewoon een feit dat de gevoelens die men heeft niet passen in de moderne diagnostische criteria. Het is gewoon een feit dat zelfs als men echt een bestaande diagnose heeft, men prozac voorgeschreven krijgt om bijvoorbeeld over wat stress op het werk heen te komen. In plaats van dat men daadwerkelijke hulp krijgt. Ik denk wel dat de meeste van onze problemen en strijdpunten met geestelijke gezondheidszorg zullen verdwijnen als het kapitalisme verdwijnt. En ik geloof ook dat we allemaal lijden onder het geestelijke gezondheidsprobleem dat ‘leven onder het laat-kapitalisme’ wordt genoemd.