Een boomhut als kunstwerk in Schinveld

GroenFront! Schinveld in actie

Na een half jaartje broedseizoen gaat GroenFront! (GF!) Schinveld weer van start. Wonder boven wonder is de boomhut blijven hangen en kunnen we rustig verder waar we gebleven waren. En waar waren we gebleven?

Na een half jaartje broedseizoen gaat GroenFront! (GF!) Schinveld weer van start. Wonder boven wonder is de boomhut blijven hangen en kunnen we rustig verder waar we gebleven waren. En waar waren we gebleven? Eerst maar eens een introductie.

Op 4 december vorig jaar is een groepje activisten, buurtbewoners en kunstenaars begonnen met de bouw van een 3Dome; een bolvormig kunstwerk/boomhutachtig ding in Schinveld. Dit was exact elf jaar nadat GF! op deze plaats een bosbezetting startte tegen de kap van het bos voor de naastgelegen NAVO-basis Geilenkirchen, waarvandaan de AWACS vliegen.

De 3Dome is denk ik in de eerste plaats een experiment om te kijken of en hoe kunst een rol kan spelen in activisme. Daar zijn diverse voorbeelden van waar we inspiratie uit hebben gehaald, maar met de 3Dome proberen we dat allemaal toch weer net even anders te doen. In dit artikel probeer ik de zoektocht naar boodschap en vorm te belichten.

Voor ik verder ga, moet ik eerst wel even benadrukken dat ik niet de kunstenaar ben die de 3Dome verzonnen heeft. Dat is Yacintha. Zij heeft de 3Dome als project in 2010 op de kunstacademie gemaakt. Conceptueel hebben we wel samengewerkt, maar mijn rol was meer om te kijken of en hoe de verzonnen vormen gebouwd konden worden, met oneindige rekensommetjes om alles passend te krijgen. Waar ik in dit stuk dus een uitleg geef aan de betekenis of intenties van de kunstenaar, is dat mijn interpretatie en waarschijnlijk het resultaat van mijn op hol geslagen fantasie.

Kunst en esthetiek komen in allerlei vormen voor in de actiebeweging: posters, flyers, folders, spandoeken, vlaggen, soms sculpturen of theater tijdens protesten. In die voorbeelden heeft het vooral een ondersteunende rol. Een meer zelfstandige rol is te vinden in allerhande creatieve actievormen: adbusting, clownen, the Yes Men, Climate Games. Hoewel we veel inspiratie halen uit al dit soort toepassingen proberen we met de 3Dome toch weer net even iets anders.

We proberen vragen op te roepen, hoop en inspiratie te bieden

Het doel van de 3Dome is iets in beweging te zetten. Er is niet een van te voren vastgesteld doel waar dat dan heen moet gaan of in welke richting er bewogen moet worden. We proberen geen boodschap over te dragen, geen antwoorden te geven, geen oplossingen te bieden. Antwoorden of oplossingen hebben we niet, daar is de realiteit te complex voor. Wie antwoorden wil moet lekker op zondag in de kerk gaan zitten luisteren. We proberen vragen op te roepen, hoop en inspiratie te bieden.

Ik heb wel gemerkt dat dit veel te abstract is. Als een politicus of journalist bijvoorbeeld een vrij elementaire vraag stelt als ‘Wat is het?’ of ‘Waar is het voor?’ en het antwoord is ‘Ik heb geen idee’, dan staan ze je redelijk perplex aan te kijken. Ook voor activisten is dit nogal een ongebruikelijke aanpak. Meestal hebben we een strak gedefinieerd doel, een strategie daar naartoe en als we even kans zien een sluitende analyse van en oplossing voor de wereldproblematiek. ‘Geen idee’ komt niet in ons woordenboek voor.

Oké, de 3Dome gaat dus uit van een wereld die te complex is voor antwoorden. In een wereld waar alleen de harde cijfers en statistieken gelden onderstreept de 3Dome juist de twijfels, de dilemma’s en de contradicties waar iedere wereldverbeteraar dagelijks tegenaan loopt.

De eerste contradictie ontstaat al bij de esthetiek. Hoe kun je een boom, één van de mooiste dingen op aarde, nog mooier maken? Dat is vanzelfsprekend onmogelijk. Ik denk dat er juist een contrast gezocht wordt. Een contrast tussen de organische vormen van een boom en de door keiharde cijfers gedicteerde geometrie van de 3Dome. Dat symboliseert dan misschien weer het contrast tussen de natuurlijke en de geïndustrialiseerde wereld. Ondanks dit contrast ontstaat er toch ook weer een balans. De boom is er niet mooier op geworden, maar het is ook niet spuuglelijk. Biedt dat hoop? Zou de geïndustrialiseerde wereld toch met de natuurlijke wereld in balans gebracht kunnen worden? Als dat kan, laat de 3Dome zien dat het ongelooflijk veel werk is. Een bolletje is misschien mooi, maar om te bouwen hopeloos onpraktisch. Misschien vertelt de 3Dome wel dat als we ons leven meer in balans willen brengen met onze leefomgeving, we al onze waarden, bijvoorbeeld wat wij ‘handig’ vinden, moeten loslaten.

Een volgende contradictie ontstaat bij materiaal. Hoe wil ik een boom redden met een object gemaakt van dode boom? Daar is geen antwoord op. Misschien is hout uit een lokaal duurzaam onderhouden hakhoutbos de meest duurzame keuze, maar het is onherroepelijk een milieubelasting. En zo zijn al onze dagelijkse keuzen onherroepelijk een onaanvaardbare belasting voor mens en milieu. Het eten dat we eten, de kleding die we dragen, het huis, de verwarming, stroom, vervoer, het zijn dilemma’s waar iedere milieuactivist dagelijks mee worstelt. Met de keuze voor hout wordt juist dat dilemma geaccentueerd en dit soort discussie opgeroepen.

Tot slot de plaats. Een boom in Schinveld, precies op de rand waar elf, of inmiddels bijna twaalf, jaar geleden de kap eindigde. Deze plaats heeft een enorme dynamiek, is een knooppunt waar allerlei thema’s samen komen. Vanuit het oogpunt van een kunstproject bekeken, schept dit enorme mogelijkheden. Een cluster van verwachtingen, belangen, feiten, spanningen en invloeden waarmee gespeeld kan worden. Om een voorbeeldje te noemen: toen we op 4 december 2016 aan de 3Dome begonnen te bouwen was het enige bekende feit ‘iets in een boom’. De onvermijdelijke gevolgtrekking was; iets in de boom? → dus boomhut → dus GroenFront! → dus bosbezetting → dus kap. De volgende dag stonden de lokale kranten bomvol met verhalen over de dreigende nieuwe bomenkap in Schinveld en de uitkijkpost die GroenFront! had gebouwd om dat te voorkomen. Dit terwijl het toen al weer ruim een half jaar geleden was dat Defensie heel voorzichtig richting nieuwe kap gewezen had.

En dan verschijnt er een bolvormig kunstwerk/boomhutachtig ding en niemand weet er mee om te gaan

Ik zie Schinveld als een soort microkosmos die symbool staat voor de verhouding waarin veel mensen tot hun leefomgeving staan. Aan de ene kant de NAVO als gewapende arm waarmee wij met meedogenloos geweld onze wil aan de wereld opleggen, met de overlast, de vervuiling, de vernietiging en de gezondheidsschade. Aan de andere kant de menselijke en natuurlijke behoeften die totaal worden vernietigd. Vervolgens ook de totale onwil, of het absolute onvermogen, van zowel politieke als rechtelijke instituten om die behoeften te beschermen. En dan verschijnt er een bolvormig kunstwerk/boomhutachtig ding en niemand weet er mee om te gaan. Niemand weet het onvoorstelbare onrecht recht te lullen. De NAVO en/of Ministerie van Defensie weet zich geen houding aan te meten. Zij zijn totaal niet gewend aan een tegenstander die ze niet dood mogen maken.

En zo gaan we dus het komend half jaar verder. De bolvorm, de geometrie, is vorig jaar afgekomen. Heel grappig was dat tot die tijd iedereen een beetje ongelovig reageerde als we vertelden dat het een kunstwerk is. Op het moment dat de vorm af was, sloeg dat helemaal om: ‘hé joh, dat ding is gewoon best mooi, écht kunst’. Toen werd het nog even spannend. Defensie, de eigenaar van het bos, dreigde de boel te ontruimen en te slopen. Uiteindelijk zijn ze afgedropen, maar veilig is het nooit. Ik heb ook het idee dat best veel mensen de 3Dome bezocht hebben de afgelopen maanden. Het lijkt in recreatieroutes te zijn opgenomen. De komende maanden gaan we zo gezegd de bol vullen. Eerst deze maar eens wind- en waterdicht proberen te maken, dan een interieurtje. Ook dat gaat weer een buitengewoon onpraktisch gefrummel worden; bolle muren waar takken doorheen komen, en dan nog ergens een zitplaats proberen te maken? En ondertussen Defensie blijven treiteren. Gaan ze ons op een gegeven moment vervelend genoeg vinden of kunnen we lekker onze gang blijven gaan?

Iedereen is van harte welkom om te helpen of te spelen, een beetje het boomklimmen te oefenen of om tussen de acties door een beetje tot rust te komen en inspiratie op te doen.

Met strijdbare groet uit de Schinveldse bossen.

door Rogier

Meer info

Voor de locatie zie: gfschinveld.nl of facebook.com/gfschinveld. Ook financiële steun is van harte welkom, kunst kost best wat geld en we hebben nog een aardig gat in de begroting. Doneren kan via stichting NVDA te Utrecht o.v.v. Gfschinveld op IBAN NL65TRIO0198013795.